Кицаш

Сиха даха хий фордах кхийттадац.


Везар велча, велхар даьннад.


БоргIалах Iаха енна котам яьттIай.


Кхийрачох турпал хиннавац.


ЦIи ца йийзача, кIур ихабац.


Дошлорг

ОагIой бутт (ба) - декабрь.
Седкъий дагардер (ва) - звездочёт.
Баскилг (да) - кузнечик.
Хамхе (я) - горное село Хамхи.
Тирк (да) - река Терек.

Iарчакханаькъан Сали

йоазонхо

Фаьлг

ВахакIелиг

МоцагIа вахаш хиннав ВахакIелиг яхаш кIаьнк. ЗIамига волча хана денз да воацаш, наьнаца кхувш воагIаш хиннав из. Нанна хала хиннад ков-карт леладе, жега-доаханга хьажа, Iаьсашка-говрашка ялла. Цудухьа кIаьнка новкъостал деш хиннад нанна, цун вахар кIеззига аттача даккхар духьа. Говраш хи тIа кхувлаш; гота-мангал леладеш; доахан, Iаьсий доажадеш, хьавоагIаш хиннав из. Уж гаьнадаьлча, тIехьаудаш оамал хиннаяц ВахакIелига. Чура хара болча гаьн тIарча саьргах зурма яь хиннай цо. Из лекхаш хезача, хьайбаш дIа ца долхаш, юхадерзаш хиннад. Царна Iанна даа доакъар кийдер а дахча Iалашде хьунагIа ухар а из хиннав. Цох дикка гIойле хулаш хиннай, тIа цIен-да воацаш йисача кхалсага.  Ший кIаьнках чIоагIа доаккхал деш хиннай нана, из иштта къахьегаш хьалкхувш хиларах. Къаьстта дика Iомадаь хиннад цо мангал хьакхара гIулакх. ДегIа чIоагIбеннача  къонахашта а хала бола мангал ВахакIелига,  дог ловзаш, атта  хьокхаш хиннаб. 

Цкъа цхьан дийнахьа цонашка ваха лаьрхIад цо, хаоттам хоза латтача хана йол хьакхар духьа. Массахана санна ший тIормига чу сискала чIегилг а сурилга чу етта мерза шура а йолаш, аргIе вахав кIаьнк. ДIакхаьчача, гIайнаца ший тIормиг Iо а билла, мангал хьакха волавеннав ер. ВахакIелига новкъостал деш хиннай гаьна йоацаш ший илли доахаш ягIа лекъ, дека шоршал, гIетташ сигала уха чIагарг, кхыдола оалхазараш.  Царех цхьадар IотIахайя, мангалкомарах зӀок техе, иззаморг цхьаькха лаха додаш хиннад.

Ший шера мангал лестабе волавеннав ВахакIелиг а. Цо мангал мел тохача хана; «уф», «ахI», яхаш, Iолегаш хиннай дикка лакхъенна латта аргIера буц а зизаш а. Цо мангал мел тохача моттиге юсаш хиннай йоккха хьетт.  ДегI отталца къа а хьийга, хIама даа дагахьа ший тIормиг болчахьа дIавахав кIаьнк. Бакъда цунна хийттача тайпара мерза а чам болаш а хиланзар цун даар. Ди сов дIайха дена хиларах, сурилга чу хинна шура мистъенна а къахььенна а хиннаяр. Цудухьа духхьал цхьа сискала чIегилг а йиа, юха а болх бе отта вийзар цун. Къона мангалхо воагIилга гаьннара зийра миталий тхьамада йолча эггара къаьнагIча митало.  Цхьа моттиг яр цонашка цар къоарзъяь, хIара мергIилга тIа цаI е шиъ, кхы дукхагIа миталий цIенош дагIаш. Нагахьа санна ВахакIелиг иштта йол хьокхаш хьалтIакхоаче, шоай мел дола боахамаш цо дохадергдолга дика кхеташ яр къаьна митал. Цудухьа кхетаче гулъяь, миталашца дагаяла лаьрхIар цо, фу дича бакъахьа да дувцаш.

- Вай кхетаде деза, унзара сахьат тIаотта дукха ха ца йисалга, - аьлар йоккхагIа йолча митало. – ХьалвоагIаш вола мангалхо вайна тIакхоаче, цо хIалакдергда вай мел дола боахамаш. Цхьайолча миталашта Iоажал корая тарлу, цхьаяраш цамогаш хургья, заIапхой хинна яха езаргья цар. Цудухьа гулъяьй аз шо, шуца дагаялар духьа. Фу дича бакъахьа да вай? – аьлар къаьнарча митало.

- Хьона хьайна фу хет цох? Укх цонашка хьо яха дукха ха ма йий, дукха хIама дайна а ма йий хьо мерза а къахьа а. Хьай дагардар дувцал, мишта кIалхарйовргья вай тIабоагIача укх балех?

- Сона бакъахьа хетар-м нийса ца хила а тарлу. МоллагIа цхьа митал дIадухьалъяхийта еза цу мангалхочунца къамаьл де а  вай вахарах ца дохадеш дита ала а.

- Цох пайда хургба аьнна хетац тхона-м, - аьлар тIехьа тIакхийнача миталий ноахоло.

- МоллагIа цунна дезалургдола совгIат де деза вай. ТIаккха-м вай дахача купах къахетам бе мег цо, - аьлар ший хьаькъалца дуккхача шерашка накъайоалаш хьайоагIача  митало-кхалсага.

- Вайга фу совгIат да цунна дала мегаргдолаш?! Из-м дукха хIама дайна, моака тIа ваьгIа, шуран, даьттан, дулха, тIайва чам байза ма вий. Из цецваккха могаш дола совгIат мичара лохаргда укх йоккхача аргIе, - корта хьаллаьца Iохайра йоккхагIа йола митал.